Jest dumą Ormian. Dlatego to punkt obowiązkowy wszystkich oficjalnych wizyt. Nie jest to muzeum łatwe, wymaga wiedzy i chęci poznania. W dawnym stylu, stare księgi eksponowane są za szybami drewnianych gablot.
Ewangelia, 5-6 wiek!
Trzeba zwiedzić je z dobrym przewodnikiem. Najlepiej jeśli jeszcze przed muzeum opowie o specyfice ormiańskiej historii, o alfabecie i wyjątkowym znaczeniu książek w tej kulturze. Wtedy będzie łatwiej. Wątków w muzeum można poruszyć tyle, że albo spędzimy tam ze 4 godziny, albo przewodnik będzie do nich wracał, nawiązywał i omawiał przez kolejne dni wspólnego zwiedzania Armenii.
Księgi tu eksponowane traktowane są jak świętość. To manuskrypty, które uratowały ormiańską kulturę. Bywa, że przetrwały tylko dlatego, że ktoś ryzykował dla nich życie. Są świadectwem wspaniałej ormiańskiej cywilizacji. Kultury, z której czerpała Europa.
Wejście do muzeum. W centrum pomnik Mesropa Masztoca
Kilkakrotnie upadało ormiańskie państwo. Z dawnej świetności zostawały zgliszcza. Najeźdźcy (Mongołowie, Turcy, Persowie) burzyli miasta i kościoły. Uprowadzali kobiety. Tysiącami przesiedlali ludzi. Niszczyli społeczne struktury. A księgi trwały. Zakopywano je, ukrywano w górskich pieczarach lub wynoszono w odległe strony.
Już na styku starożytności i średniowiecza Ormianie przetłumaczyli całego Arystotelesa. W dalszej kolejności wszystkich ważnych greckich filozofów. Część dzieł dotrwała do naszych czasów wyłącznie dzięki ormiańskim przekładom.
Okładka z kości słoniowej – 6 wiek! W środku Ewangelia z 10 wieku.
Dlaczego Ormianie, jeden z małych narodów Kaukazu, nie roztopili się w masie innych plemion? Dlaczego nie podzielili losu wielu ludów tej części świata? Jakim cudem przetrwali mimo braku państwowości (przez 600 lat bez własnego państwa!)? Zawdzięczają to Mesropowi Masztocowi. Mnich ten na początku V wieku stworzył ormiański alfabet. Najpierw przetłumaczono Pismo Święte, później wiele dzieł literatury światowej. Tworzono też własną. Uratował ich język, a właściwie umiejętność zapisywania. Księgi. Dlatego oddaje się im tu cześć równą relikwiom.
Gabloty z liczącymi setki lat rękopisami
Ormiańskie manuskrypty to zjawisko wyjątkowe. Nigdzie nie tworzono ksiąg z taką pasją i w takich ilościach. Średniowieczne klasztory miały wielkie skryptoria. Ich pozostałości oglądamy do dziś. Rękopisów była tu olbrzymia ilość. Tylko w jednym klasztorze (Tatew) w XII wieku Turcy spalili 10 tys. tomów! Do dziś przetrwało około 30 tys. Większość przechowywana jest w Matenadaranie. Reszta znajduje się w wielu światowych muzeach (największe zbiory poza granicami Armenii znajdują się w Wenecji).
Matenadaran jest jednocześnie wielkim sejfem. Bunkrem wykutym w skalnym zboczu. Ma obronić największy narodowy skarb. Nawet w wypadku wojny atomowej. Zwiedzamy tylko niewielką jego część. Reszta to dobrze zabezpieczone magazyny, instytut badawczy i sale konserwatorskie. Nie przypominam sobie drugiego takiego muzeum. Gdzie na świecie są takie zbiory? Kilkanaście tysięcy rękopisów, najstarsze jeszcze z pierwszego tysiąclecia!
Tekst i zdjęcia: Krzysztof Matys
Pingbacki: 2